CUMHURİYET KADINLARI SÖZLÜĞÜ – 1

AFİFE JALE
3 Nisan 1919’da, Hüseyin Suat’ın Yamalar adlı oyununda Emel rolü ile Türk tiyatrosunda sahneye çıkan ilk Müslüman kadın oyuncu.

BEHİCE BORAN

Sosyolog. Türkiye’nin ilk kadın sosyalist kadın genelbaşkanı. Türkiye İşçi Parti’li.

CUMARTESİ ANNELERİ
Kayıp, kaybedilmiş oğullarını, eşlerini, babalarını bulmak için, 1995 yılından beri Galatasaray Meydanı’nın da her cumartesi oturma eylemi yapan kadınlar. Eylemleri bir süredir yasak!

ÇİĞDEM KAĞITÇIBAŞI 
Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi Direktörü Çiğdem Kâğıtçıbaşı, psikoloji bilimine dünya çapında katkılarda bulunan kadın profesör. 

DUYGU ASENA 
Duygu Asena, 1980 sonrası kadın hareketinin baş aktörü. 

ENGİN ARIK
Deneysel yüksek enerji fiziği alanında çığır açan bir bilim insanıydı Profesör Engin Arık. İsviçre’deki ünlü CERN laboratuvarındaki ATLAS ve CAST deneylerine katılan Türk heyetinin lideriydi. 

FÜSUN AKATLI 
Metin Altıok’un eşi, Zeynep’in annesi. İyi eleştirmen, sıkı Cumhuriyetçi. 

GÜLTEN AKIN 
Tanıştığım ilk kadın şair. Cumhuriyet’in sosyalist kadını. 

HALİDE EDİP ADIVAR
Halide Onbaşı. Edebiyatta, siyasette, yaşamın her alanında kadının savunucusu. 

IONNA KUÇURADİ 
Cumhuriyet’in ilanından sadece 13 yıl sonra doğdu. Türkiye’de kalmayı seçen az sayıda Rum aileden birinin kızıydı. Cumhuriyet’in ‘Bir Türkleştirme projesi’ olduğu iftirasını atanlara karşı bir Rum kızı olarak okudu. Hem de felsefe okudu. Anadolu’da çalıştı. Erzurum Üniversitesi’nde felsefe öğretti

İDİL BİRET 
O, Cumhuriyet kadınlarının inançlı bir temsilcisidir. Çünkü zirveye çıkışında bu rejimin rolünü hiçbir zaman unutmuyor, unutturmuyor. 

JÜLİDE GÜLİZAR
TRT’nin unutulmaz spikerlerinden biri olarak Cumhuriyet tarihinde yerini aldı. 

KIRMIZILI KADIN 
Omuzunda bez çantası, üzerinde kırmızı elbisesi, mayıs ayının son gününün keyfini sürmek için çıkmıştı evden. Polis kordonuna alınmış Gezi Parkı’nın önünde, maskeli bir polisin yüzüne hiç acımadan boca ettiği biber gazına karşı, anıt gibi duruşuyla simgeleşti. Ceyda Sungur, yani herkesin bildiği ‘Kırmızılı Kadın’... Bir isimden çok, pasif direnişin, demokratik eylemin, cesaretin sembolü oldu o duruşuyla.

LALE AYTAMAN
Dönemin İçişleri Bakanı Mustafa Kalemli, bir kadını vali olarak atayacaklarını dile getirdiğinde, siyasilerden idarecilere kadar birçok erkek “Kadın vali mi!” tepkisi gösterdi. Ama o sadece ilk kadın vali olmadı, bürokrasideki taşları yerinden oynattı. Dönemin İstanbul Valisi Cahit Bayar, KKTC’ye büyükelçi olarak atandı. Bu atama bir ilkti; yani ilk kez bir vali büyükelçi oluyordu.

MİNA URGAN 
İngiliz edebiyatı profesörüydü, İngiliz edebiyatının en önemli eserlerini literatürümüze kazandırdı. Thomas Malory, Shakespeare, William Golding, Graham Green... Politik yanı Türkiye İşçi Partisi’yle şekillendi, Özgürlük ve Dayanışma Partisi’nin kurucu üyeliğini yaptı.

NEZİHE MUHİDDİN 
Nezihe Muhiddin kuvvetli kalemi ve edebi metinleriyle, tutkulu kişiliği ve pırıltılı zekâsıyla 1912 yılından sonra toplumda ‘edibe-i şehîre (ünlü kadın yazar)’ olarak anıldı.

ÖZGÜRLÜK 
Cumhuriyet döneminde doğan her kadının adı. Az da olsa, eksikte olsa, Cumhuriyet dönemi kadının hissettiği duygu. 

PİRAYE 
Nazım Hikmet Ran’ın büyük aşkı. 

REMZİYE HİSAR 
Profesör Doktor Remziye Hisar, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın kimyacısı. Fransa’nın Sorbonne Üniversitesi’nden mezun olan ilk Türk kadını ve dünyaca ünlü bilgin Madam Curie’nin öğrencisi olmuş tek Türk. 

SAMİYE CAHİD MORKAYA 
Türkiye’nin ilk kadın otomobil yarışçısı. İstinye Köprüsü ile Zincirlikuyu arasında 9.5 kilometrelik bir parkur... Samiye Cahid Hanım (Morkaya) o parkurda yapılan otomobil yarışını 1932’de birincilikle tamamladı.

ŞİRİN TEKELİ
Türkiye’deki ikinci dalga kadın hareketinin içinde öncü olmuş kadın hakları savunucusu, feminist yazar ve aktivist.

TÜRKAN SAYLAN 
Profesör Doktor Türkân Saylan 74 yıllık ömrünün çok büyük kısmını hep, başkalarının iyiliği için koşuşturmakla geçirdi.

YILDIZ KENTER 
Arkadaşlarla tiyatro hakkında muhabbet etmeye Yıldız Kenter’den başlarız. 

ZEHRA KOSOVA 
Türkiye’de işçi hakları ve sendikal mücadelenin öncü isimlerinden biri ve ilk kadın sendikacılardandır.

                                                                                           Deniz Düzgün

NOT: Bu yazıda aklıma gelen Cumhuriyet dönemine iz bırakmış kadınları yazdım. Unuttuklarım için özür diler, diğer yazımda unuttuğum isimleri de yazarım.